Miasto położone nad rzeką Samą, na Pojezierzu Wielkopolskim, oddalone o 35 kilometrów na zachód od Poznania. Miasto znajduje się dorzeczu dolnej Warty.

Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1231 roku, informują one o osadzie później zwaną Starymi Szamotułami.
1284 – osada uzyskała prawo do organizowania targów, a w 1306 roku powstała tu parafia św. Stanisława.

Szamotuły posiadają zabytkową zabudowę urbanistyczną, z XIX – XX wieku.
Znajduje się tu też dawna kolegiata MB Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa z 1423
Zespół klasztorny reformatorów, na ul. Dworcowej, w skład której wchodzi kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża, oraz klasztor z drugiej połowy XVII wieku.

Pomniki:
– pomnik ppłk. Maksymiliana Ciężkiego
– pomnik Wacława z Szamotuł
– pomnik powstańców wielkopolskich

W odległości 3 kilometrów na północ od Szamotuł, pod ziemią, znajdują się ruiny miasta z końca XIII w., tzw. Starych Szamotuł

Na terenie miasta dawniej znajdował się Cmentarz Żydowski – kirkut mieści się przy ul. Szczuczyńskiej. Obecnie jest całkowicie zdewastowany i nie ma na nim macew. W czasie okupacji naziści używali nagrobków do budowy mostu i ulicy. Obecnie na jego miejscu mieści się park i szkoła. Ocalałe macewy znajdują się w miejscowym muzeum.